In de jaren ’50 van de vorige eeuw was de toen nieuwe woonwijk Pendrecht, in Rotterdam Zuid, een toonbeeld van modern bouwen. Bussen vol mensen uit binnen- en buitenland kwamen kijken hoe ingenieus deze wijk was ontworpen door Lotte Stam-Beese, een architect die haar Bauhaustraditie met nieuwe artistieke én sociologische inzichten combineerde. Die ontwerpgeschiedenis van Pendrecht is verteld middels 56 glasappliqué-ramen, ontworpen door zes kunstenaars. Dit kunstproject, genaamd Raamvertellingen, is een initiatief van Van Schagen Architecten, Woonstad Rotterdam en CBK Rotterdam. Zestig jaar na aanvang van de wederopbouw van Rotterdam, is de bouwactiviteit in de stad groter dan rond 1950. Vooral aan de zuidkant van de Maas zijn verpauperde stadsdelen opnieuw ingericht. Woonstad Rotterdam gaf opdracht aan Van Schagen Architecten voor renovatie van een deel van Pendrecht. De gebouwen en plattegrond zijn destijds gebouwd volgens moderne idealen van ruimte, stempels, schaal en ritme.

Lotte Stam-Beese was geschoold in het moderne bouwen. Deze Poolse architect, van origine stoffenwever, werkte na haar tijd in het Bauhaus in het voormalige Tsjecho-Slowakije waar het Moderne Bouwen opkwam, in Berlijn, Moskou, en tal van andere steden, maar zou vanaf 1946 in Rotterdam blijven. Rotterdam werd haar pièce de resistance. En daarbinnen werd Pendrecht haar mooiste prestatie. Met weinig geld maar volop idealen ging Stam-Beese aan de slag. Ze ontwierp een stadswijk volgens een principe van ‘stempels’: een zich herhalende rechthoek van verschillende soorten woningen en groen. Die gelaagdheid was volgens haarzelf een resultaat van haar bouwen in de Sovjet-Unie, maar is duidelijk ook gerelateerd aan de modernismen, die zowel in het Interbellum als na de oorlog gevierd werden. Ruimte was een metafoor voor vrijheid en een beeldend principe – voor architecten, ontwerpers en beeldend kunstenaars. Abstractie was een metafoor voor het overstijgen van het persoonlijke, het streven naar de gulden snede.

Van Schagen Architecten verdiepten zich in deze unieke ontwerpgeschiedenis en benaderde CBK Rotterdam voor een kunstopdracht. Om duidelijk te maken hoe het artistiek gedachtegoed uit de beeldende kunsten het plan voor Pendrecht heeft gevormd, met een vitale schoonheid die door de herstructurering benadrukt wordt, is besloten beeldende kunst in te brengen in de wijk. Het CBK vroeg zes beeldend kunstenaars om Pendrechts modernisme te vertalen in glasappliqué-ramen. Onder regie van Olphaert den Otter werkten Sarianne Breuker, Anuli Croon, Stang Gubbels, Milou van Ham en Ben Zegers aan ontwerpen voor de ramen. Monumentale na-oorlogse kunst, zoals glasappliqué, bezong samen met de architectuur het toekomstgeloof van de wederopbouw. Daartoe hebben de kunstenaars in dit project aspecten uitgelicht, die kenmerkend zijn voor Stam-Beeses filosofie, zoals groenvoorziening, stempels, de mens en abstracte schoonheid. De ruim vijftig ramen die dit opleverde, werden geplaatst in de portieken van de woningen aan Melissantstraat en Middelharnisstraat. Oorspronkelijk waren dit 224 sociale huurwoningen, maar ze zijn samengevoegd tot 112 ruime sociale huur- en koopwoningen.

Sandra Smets voor BKOR